Hoe kinderen woorden leren

Auteur: Agnes Tellings (Radboud Universiteit) en Karien Coppens (Universiteit Maastricht

Geschreven teksten kunnen begrijpen, is essentieel voor kinderen om goede resultaten te behalen op school. Talloze studies hebben aangetoond dat een goede woordenschat de belangrijkste voorspeller is voor het begrijpen van teksten.

Maar hoe leren kinderen woorden? En hoe meet je welke woorden ze kennen en wat ze van die woorden kennen? Om woordenschat op een ‘zinnige’ manier te kunnen meten, is het allereerst belangrijk om een goede norm te kiezen. Voor ons onderzoek en voor dit boek, hebben we gekozen voor bijvoeglijke naamwoorden, zelfstandige naamwoorden en werkwoorden die vaak voorkomen in Cito Eindtoetsen Basisonderwijs om een woordenlijst te maken. De Cito-groep is een autoriteit op toetsgebied en de Cito-toets wordt door ongeveer 90% van de basisscholen gebruikt om het niveau van de leerlingen in groep 8 te meten. Woorden in deze toetsen kunnen gezien worden als een impliciete norm van woorden die leerlingen (moeten) kennen aan het einde van de basisschool.

Vervolgens was het doel van ons onderzoek [1] om groepen woorden van verschillende moeilijkheid te identificeren. Vaak wordt van woorden gezegd dat ze makkelijk of moeilijk zijn, maar welke woorden zijn nu moeilijk of makkelijk? En hoe bepaal je dat? Om dit te bepalen hebben we van alle woorden op onze woordenlijst een aantal woordkenmerken verzameld, zoals woordlengte (aantal letters), familiegrootte (hoeveel familieleden heeft een woord: een woord als ‘werk’ heeft bijvoorbeeld ‘werkhandschoen’, ‘werkboek’, ‘handwerk’, en ‘werkloos’ als familieleden) en verwervingswijze (hoe leert een kind een woord, vooral door ervaring of vooral door talige uitleg). Ieder woord kreeg een score voor elk van deze acht kenmerken. Vervolgens hebben we met statistische analyses onderzocht of we patronen konden ontdekken in de woorden: zijn er groepen van woorden die eenzelfde patroon van scores op de acht woordkenmerken met elkaar delen? Dat bleek zo te zijn! Daarna hebben we gekeken of er verschillen zijn in hoe moeilijk of makkelijk kinderen de woorden uit deze groep vinden. Dat bleek ook zo te zijn! Bij sommige woordgroepen hadden ze alle woorden goed, en soms maar een paar. Met deze kennis hebben we dit boek geschreven.

In dit boek wordt eerst gekeken naar het begrip ‘woordkennis’: Wat betekent het als een kind een woord kent? Vervolgens wordt dieper ingegaan op de verwerving van woordenschat: Hoe leren kinderen woorden en hoe kunnen zij hun woordenschat verbreden en verdiepen? Ook wordt besproken welke typen woordenschattoetsen er zijn, welke woordkennis ze meten en wat de voor- en nadelen ervan zijn. Daarna worden de zeven woordgroepen van verschillende moeilijkheidsgraad besproken en is er een schema opgenomen aan de hand waarvan men zelf kan inschatten tot welke woordgroep een woord behoort. Het boek bevat tevens een hoofdstuk over de didactiek rondom woordenschat: welke didactische benaderingen en modellen voor het stimuleren van woordenschatonwikkeling zijn er? En voor wie is welke benadering het meest geschikt? Ook wordt een didactisch model besproken voor de verwerving van de woorden uit ieder van de zeven woordgroepen met een aantal uitgewerkte lesvoorbeelden. Tot slot wordt een lijst gegeven met nagenoeg 1700 woorden onderverdeeld over de zeven woordgroepen die voor leerlingen in het basisonderwijs belangrijk zijn.

Bezoek de website van Garant-Uitgevers om het boek te bestellen.

[1] Over dit onderzoek is geschreven in het proefschrift: Coppens, K. M. (2012). Development of reading vocabulary in children with and without hearing loss: a longitudinal perspective. Sl: sn [Studies on atypical communication; 11]. Nijmegen (thesis) . Er is ook een apart artikel uitgekomen over de woordcategorieën: Tellings, A., Coppens, K. M., Gelissen, J., & Schreuder, R. (2013). Clusters of word properties as predictors of elementary school children’s performance on two word tasks. Applied Psycholinguistics, 34(03), 461-481doi:10.1017/S014271641100083X